
Uproszczony schemat kierunków prawdopodobnej migracji ludów charakteryzujących się określonym Y-DNA od ok. 60 tysięcy do ok. 41 tysięcy lat temu. W nawiasie podano, ile tysięcy lat temu powstała dana haplogrupa (rys. autor)
30 tysięcy lat po traumatycznych w skutkach wydarzeniach spowodowanych przez największą jak dotychczas w dziejach ludzkości supereerupcję w wydaniu sumatrzańskiego superwulkanu Toba, około 40 tysięcy lat temu, doszło do kolejnej wielkiej katastrofy.
Jej sprawcą był wulkan w rejonie włoskiego Neapolu, na Polach Flegrejskich. W wyniku masywnej erupcji (ocenianej wg ośmiostopniowej skali VEI jako 6) w powietrze wystrzeliły chmury popiołu, stopniowo opadające na ziemię.
Ślady popiołów znajdowane są na terenie dzisiejszej Rosji i Ukrainy, zaś odłamki skał wulkanicznych pochodzących z tej erupcji odkryto nawet na Grenlandii.
W wyniku eksplozji na Polach Flegrejskich w rejonie Morza Śródziemnego i nieco mniej intensywnie w pozostałych częściach Europy doszło wtedy do znacznych „zmian biokulturowych”. Według rosyjskich uczonych, Liubov Vitalieny Golovanovej i Vladimira Borisovicha Doronicheva, ówcześnie miał miejsce nie jeden, ale dwa wybuchy, które spowodowały gwałtowną zmianę klimatu na dużo chłodniejszy i bardziej suchy niż uprzednio oraz przyczyniły się do eksterminacji neandertalczyków, a także zajęcia ich miejsca przez Homo sapiens z rodów genetycznych określanych jako C1 oraz pochodnych z zespolonej haplogrupy IJK. Uczeni oparli swoje wnioski na odkryciach pochodzących z Jaskini Mezmaiskaya w górach Kaukazu w południowej Rosji, w miejscu bogatym w neandertalskie kości i artefakty. Wykopaliska w kaukaskiej jaskini, ujawniają dwie odrębne warstwy pyłu wulkanicznego. Próbki osadów wykazują znacznie zmniejszone stężenia pyłków roślinnych w porównaniu do otaczających warstw. Wskazuje to na dramatyczną zmianę powodującą chłodniejszy i bardziej suchy klimat. Pierwsza i druga z tych erupcji oznaczała koniec obecności neandertalczyków w Mezmaiskaya. Wniosek jest uzasadniony, ponieważ w warstwach geologicznych poniżej drugiego złoża popiołu znaleziono liczne kości neandertalczyka, a także kamienne narzędzia i kości zwierząt drapieżnych. Nie znaleziono ich w górnych pokładach wykopaliska.
Warstwy popiołu pokrywają się chronologicznie z tzw. czynnikiem Ignimbrite, tj. wybuchem wulkanicznym około 40 000 lat temu na Polach Flegrejskich. Mniejsza erupcja miała miejsce w tym samym czasie w górach Kaukazu.
Naukowcy twierdzą, że erupcje te – w związku z długo utrzymującymi się w atmosferze chmurami popiołu, które przesłaniały promienie słoneczne – spowodowały „wulkaniczną zimę”.
Zmiany klimatyczne zaistniałe 40 tysięcy lat temu zniszczyły ekosystemy regionu i prawdopodobnie doprowadziły do skrajnej depopulacji neandertalczyków, a także zwierzyny, oraz spowodowały poważne zmiany w strefach ich bytowania.
Antropologowie od dawna zastanawiają się nad zniknięciem neandertalczyków i równolegle przebiegającym wzrostem populacji współczesnych ludzi. Czy istniała jakaś przewaga, która pomogła Homo sapiens wyeliminować neandertalczyków?
Badania rosyjskich uczonych sugerują, że ich zaletą mogła być po prostu lokalizacja geograficzna. Otóż społeczności Homo sapiens, charakteryzujące się pochodnymi makro-haplogrupy IJK (I, I1, I2), w czasie wybuchu wulkanicznego na Polach Flegrejskich zajdowały się na obszarze bardziej południowej części zachodniej Eurazji. Odległość zamieszkania od miejsc eksplozji pozwoliła im uniknąć najbardziej niszczących ich skutków. Społeczności z haplogrupą C1, mimo że dotknięte skutkami eksplozji, również przetrwały, prawdopodobnie w odleglejszych rejonach Europy Zachodniej lub Wschodniej. W przetrwaniu poszczególnych grup ludzkich odgrywała swoją rolę również liczebność populacji.
Kiedy kolejne fale Homo sapiens zajmowały obszary Europy, neandertalczycy stanowili liczebnie bardzo małą społeczność w fazie skrajnej depopulacji i nie stanowili konkurencji dla człowieka współczesnego. Około 25 tysięcy lat temu, czyli tuż przed całkowitym wyginięciem naszych kuzynów, na jednego neandertalczyka przypadało aż dziesięciu ludzi gatunku Homo sapiens.
Pozostałe jeszcze niewielkie grupy uległy procesowi wchłaniania przez bardziej dynamicznych Homo sapiens, prawdopodobnie z nimi się krzyżując. Neandertalczycy zniknęli z areny dziejów, ale pamięć o nich została zapisana w genach człowieka współczesnego.
Mówimy o czasach, kiedy pierwsi napływający do Europy Homo sapiens zainicjowali i rozwijali kolejne kultury. Później dzieło to kontynuowały następne grupy.
Populacje z genotypem, wywodzącym się od nosicieli haplogrupy IJ, stanowią obecnie znaczącą część europejskich społeczeństw (zwłaszcza z obszaru Skandynawii i Bałkanów), Anatolii oraz Bliskiego Wschodu.
Z zespolonej haplogrupy IJ około 28 tysięcy – 24 tysięcy lat temu, prawdopodobnie w rejonie Bałkanów, wyodrębniła się haplogrupa I. Był to pierwszy rdzennie europejski ród genetyczny. Najdawniejsze szczątki ludzkie (sprzed około 28 tysięcy lat temu), zawierające tę haplogrupę, znaleziono w jaskini w pobliżu austriackiego miasta Krems. Obecnie nosiciele haplogrupy I-M170 są jedną z najliczniejszych społeczności europejskich. Pochodne tej haplogrupy można znaleźć u większości społeczeństw europejskich. W największej liczbie występują one w wielu krajach Europy Północnej i Południowo-Wschodniej. Posiada je około 20% wszystkich mężczyzn zamieszkujących ten kontynent. Większa liczebnie jest jedynie grupa mężczyzn posiadająca pochodne indoeuropejskiej haplogrupy R.
Z maksymalną częstotliwością haplogrupa I występuje na obszarze Bałkanów, a szczególnie w dzisiejszej Hercegowinie. Jako ciekawostkę należy potraktować to, że w tym rejonie, a zwłaszcza w Alpach Dynarskich, wśród mężczyzn będących nosicielami tej haplogrupy notuje się średnio najwyższy wzrost na świecie. Wynosi on 184 cm na obszarze Sarajewa, 182 cm w niektórych rejonach Bośni i 186 cm na niektórych obszarach Hercegowiny.
Około 28 000 lat temu z europejskiej haplogrupy I – najpewniej na Bałkanach – wyłoniła się w drodze mutacji I1. Ludność z tą charakterystyką rozprzestrzeniła się z północnych Niemiec na Jutlandię, Skandynawię, Wyspy Brytyjskie i obszar podalpejski. Obecnie haplogrupa I1 występuje z dużą częstotliwością wśród mężczyzn w południowej Norwegii, południowo-zachodniej Szwecji i Danii (ok. 35% ogółu populacji) czy zachodniej Finlandii (ok. 40%).
Mniej więcej w tym samym czasie wyłoniła się haplogrupa I2. Prawdopodobnie wykształciła się ona wśród ludności zamieszkującej południową Europę około 15 000–17 000 lat temu. Obecnie z wysoką częstotliwością występuje wśród mężczyzn zamieszkujących zachodnie Bałkany.
Ludność z kolejnymi mutacjami tej haplogrupy, a w jej obrębie z podgrupą I2a1a, zasiedliła Sardynię. Społeczność z mutacjami haplogrupy I2a1b współcześnie rozpowszechniona jest w Europie Środkowej i Wschodniej, głównie na Bałkanach Zachodnich. w szczególności w Dalmacji (50–60%) oraz Bośni i Hercegowinie (do 71%, średnio 40–50%).
Ludność z haplogrupą I1 oraz z kolejną, określaną jako I2b, 8 tysięcy lat temu tworzyła archeologiczne kultury na obszarze Jutlandii i południowej Skandynawii. Nosiciele tych grup genetycznych są licznie reprezentowani zarówno wśród ludów określanych jako słowiańskie, germańskie, czy romańskie [patrz mapka: rozmieszczenie we współczesnej Europie ludności należącej do haplogrup Y-DNA].
To te – w istocie swej rodzime, staroeuropejskie populacje – wyrosłe z ludności charakteryzującej się zespoloną haplogrupą IJ, wraz z wcześniej przybyłymi grupami będącymi nosicielami haplogrupy C1 oraz inne (CT, F) tworzyły kolejne kultury na kontynencie europejskim.
Literatura
1/Simon J. Armitage, Sabah A. Jasim, Anthony E. Marks, Adrian G. Parker, Vitaly I. Usik, Hans-Peter, The Southern Route “Out of Africa”: Evidence for an Early Expansion of Modern Humans into Arabia, “Science”, 28 Jan. 2011. 2/Significance of Ecological Factors in the Middle to Upper Paleolithic Transition, “The University of Chicago Press Journals”, Volume 51, Number 5, October 2010, 3/Volcanoes wiped out Neanderthals, new study suggests, “Science Daily”, October 7, 2010. 4/ Ildus Kutuev, Lovorka Barać, Richard Villems, Chiara Magri, Ornella Semino, Phylogeography of Y-Chromosome Haplogroup I Reveals Distinct Domains of Prehistoric Gene Flow in Europe, AJHG, 2018 . 5/ https://www.cell.com/ajhg/abstract/S0002-9297(07)62002-3?cc=y. 6/P.A. Underhill, N.M. Myres, S. Rootsi, C.T. Chow, A.A. Lin, R.P. Otillar, R. King, L.A. Zhivotovsky, O. Balanovsky, A. Pshenichnov, K.H. Ritchie, L.L. Cavalli-Sforza, T. Kivisild, R. Villems, S.R. Woodward, New Phylogenetic Relationships for Y-chromosome Haplogroup I: Reappraising its Phylogeography and Prehistory, in P. Mellars, K. Boyle, O. Bar-Yosef and C. Stringer (eds.), Rethinking the Human Evolution (2007), pp. 33–42, The mountains of giants: An anthropometric survey of male youths in Bosnia and Herzegovina, ”Royal Society Open Science”, April 2017. 7/[https://www.researchgate.net/publication/316070723_The_mountains_of_giants_An_anthropometric_survey_of_male_youths_in_Bosnia_and_Herzegovina.
8/ Marjanovic D., Fornarino S., Montagna S., et al. (November 2005), The peopling of modern Bosnia-Herzegovina: Y-chromosome haplogroups in the three main ethnic groups, “Ann. Hum. Genet.“ 69 (Pt 6): 757–63. doi:10.1111/j.1529-8817.2005.00190.x. PMID 16266413, Pericic M., Lauc L.B., Klaric I.M., et al. (October 2005),. 9/High-resolution phylogenetic analysis of southeastern Europe traces major episodes of paternal gene flow among Slavic populations, “Mol. Biol. Evol.” 22 (10): 1964–75. doi:10.1093/molbev/msi185. PMID 15944443. 10/ A.Klosow, Gaplogruppa I, Wiestnik Rossijskoj Akademii DNK-genealogii.
Dość wysoka częstotliwość y-dna I wśród Kurdów ( około 15% ) i w okolicach. To późniejszy napływ z Europy?
PolubieniePolubione przez 1 osoba
Dane dla Środkowego Wchodu https://www.eupedia.com/europe/european_y-dna_haplogroups.shtml.
PolubieniePolubienie
https://en.wikipedia.org/wiki/Y-DNA_haplogroups_in_populations_of_the_Near_East
Wiem, że to Wiki, ale dla Kurdów w Iraku mamy 16.8 % na 95 próbek, a w zachodnim Iranie – gdzie mieszkają Kurdowie – 24,6 % na 130 próbek. Ciekawe jest też to, że występują w podobnym stosunku do R1a.
Jeszcze ciekawiej jest w południowym Egipcie i północnym Sudanie ( i nie tylko tam ), gdzie brak R1a, a bardzo duży procent R1b.
PolubieniePolubienie
Dane wśród hg Y-DNA Kurdów w północnym Iraku: 40% – J, 16,8% – I, 16,8% –R1b, 11,6% – R1a, 7,4% – E
PolubieniePolubienie
Dane z tej podlinkowanej tabeli są ciekawe. Dokładnie wskazują, że tam gdzie R1b tam bogate kraje, kultura, technika a gdzie R1a bylo co, dzicz.
PolubieniePolubienie
Naturalne wyginięcie gatunków człowiek na skutek kataklizmów nie wydaje się prawdopodobne. Ludzie potrafili się dostosowywać. Raczej połączenie kataklizmów z walkami gatunków niszczyło te mniej liczne czy słabiej rozwinięte.
PolubieniePolubienie
W książce, która ukaże się lada chwila („Pochodzenie ludów: Europejczycy, Słowianie”), piszę o tym procesie. W dużym skrócie mówiąc : na wyginięcie neandertalczyków złożyło się wiele przyczyn. Wśród nich jest gwałtowna zmiana klimatu spowodowana mega masywnym zjawiskiem. Zmiana nastąpiła praktycznie natychmiast, zatem nie było zbyt dużo czasu na dostosowanie się. O jakiej skali zjawiska jest mowa? Mówi o tym, między innymi geofizyk prof. dr hab. Jerzy Żaba [Grzegorz Burtan, wywiad z prof. dr hab. Jerzym Żabą, kierownikiem Katedry Geologii Podstawowej Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, Jeden wybuch może zabić 5 mld osób. W przeszłości uśmiercił ponad połowę populacji Ziemi w: wptech tech.wp.pl/jeden-wybuch-moze-zabic-5-mld-osob-w-przeszlosci-usmiercil-ponad-polowe-populacji-ziemi-6206102976632449a – 2018r.]
Przeszło 40 tysięcy lat temu neandertalczycy byli praktycznie jedynymi mieszkańcami Europy. Po katastrofie została ich garstka w enklawach, głównie na południu kontynentu. Około 25 tysięcy lat temu, czyli tuż przed całkowitym wyginięciem naszych kuzynów, na jednego neandertalczyka przypadało aż dziesięciu ludzi gatunku Homo sapiens sapiens. Zmniejszająca się populacja neandertalczyków nie była w stanie oprzeć się liczebniejszym grupom Homo sapiens sapiens [Volcanoes wiped out Neanderthals, new study suggests, “Science Daily”, October 7, 2010]. Ostateczne wyginięcie dokonało się przez wchłonięcie nielicznych neandertalczyków na skutek krzyżowania się tego gatunku z homo sapiens sapiens oraz przez fizyczną eliminację [In Neanderthals’ DNA, Ancient Humans May Have Left Genetic Mark w: “The New YorkTimes”, 2016.02.03., Ann Gibbons,Modern human females and male Neandertals had trouble making babies. Here’s why,“Science”Apr. 7, 2016.]
PolubieniePolubienie
Gdzieś oglądałam program, że neandertalczycy przewyższali ludzi po względem techniki
PolubieniePolubione przez 1 osoba
Jak przewyższali, to dlaczego wyginęli
PolubieniePolubienie
Mnie zastanawia kultura świderska. Swoim zasięgiem obejmowała mniej więcej obszar od dorzecza Odry po dorzecze Bugu w latach 10600 p.n.e. – 9600 lat p.n.e. Z tego czasu są już pierwsze R1 we Francji. Trochę młodsze, ale R1a z Ukrainy i Rosji. Poziom techniczny też jest ciekawy.
PolubieniePolubienie
@ kawalec. Zdecydowanie tak, jakkolwiek hg z Francji określono jako R. Kultura świderska odgrywała kluczową rolę w przemianach na styku paleolitu i kolejnego okresu – mezolitu. Ogólnie przyjęto, że większość ludności owej kultury w ślad za wycofującą się tundrą, około 9500 r.p.n.e rozprzestrzeniła się na północny wschód. Z niej wywodzą się kolejne kultury, w tym kultura Kunda ( 8500–5000 r.p.n.e) w dzisiejszej Estonii i inne, takie jak Pulli w Estonii czy Ristola w Finlandii. Ludność kultury świderskiej stosowała groty trzoneczkowate, ale ich jakość była wyższa niż ta prezentowana przez Bromme – Lyngby.
Aby otrzymać ostrze, starannie przygotowywano rdzenie wiórowe, od których odbijano regularne i cienkie wióry o prostym profilu. Technologia ta wymagała doskonałej jakości surowca krzemiennego. Sprowadzano go ze złóż na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej, ze złóż „czekoladowego krzemienia” z południowych obrzeży Gór Świętokrzyskich, ze złóż krzemieni kredowych na pograniczu Polski i Białorusi, z takiż złóż krzemieni na Wołyniu i górnym dorzeczu Dniestru.
W związku z tym trzeba zastanowić się, czy nie jest tak, że to jednak nie tzw. nordyckie kultury nadawały ton ówczesnym przemianom, ale właśnie kultura świderska. Sądzę, że ludność kultury świderskiej, wywodziła się zasadniczo od społeczności będących nosicielami pochodnych haplogrupy I, być może również C1a / C1b. Są też poszlaki wskazujące na to, że istniał kontakt kulturotwórczy / rodowy z napływającymi ze wschodu grupami indoeuropejskimi. Piszę o tym w swojej najnowszej książce.
PolubieniePolubienie
To jest początek Słowian? Tak to rozumieć?
PolubieniePolubienie
Tu podają, że kultura świderska to lata 13000 – 9500 p.n.e. https://de.wikipedia.org/wiki/Swiderien
PolubieniePolubienie
@ lin, kawalec i remir. Wskazane byłoby w tej sytuacji precyzyjne określenie czasu wyodrębnienia się kultury Bromme–Lyngby, a także poszczególnych kultur, które miałyby tworzyć cały technokompleks stosujący groty trzoneczkowate, wśród nich kulturę świderską.
Problem z wydzieleniem kultury Bromme–Lyngby polega na tym, że groty trzoneczkowe – na podstawie których ją się określa – występują na stanowiskach archeologicznych, sięgających nieraz bardzo daleko, poza przyjmowany zasięg tej „nordyjskiej kultury”. Spotyka się je na Niżu Polskim, na Litwie, Białorusi, na północy Ukrainy, a nawet u źródeł Wołgi w Rosji, zaledwie 200 km na północny zachód od Moskwy.
Są poglądy, które mogą wskazywać na bezpodstawność wyłonienia owej „nordyjskiej kultury” (Bromme–Lyngby). Obecnie kwestionuje się hipotezę, że jakoby ludność tej tradycji rozprzestrzeniała się na różnych obszarach i tam przekazywała technikę tworzenia wyżej wymienionych ostrzy. Przepływ technologii mógłby równie dobrze odbywać się od wschodu na zachód, tym bardziej że kultura świderska powstała mniej więcej w tym samym czasie co sugerowana Bromme – Lyngby, a ludność ją reprezentująca – w ślad za stadami zwierząt łownych – zapuszczała się daleko w głąb terytoriów europejskich, także na północ.
Okres jej trwania (Bromme – Lyngby) miałby odpowiadać czasom od środkowego ciepłego interstadiału Allerød, czyli od około 11 tysięcy lat p.n.e. Gdyby przyjąć datowanie kultury świderskiej, tak jak podaje lin na lata 13000 – 9500 p.n.e. , to wychodzi na to, że jest ona źródłowa dla Bromme–Lyngby. Wyjaśniałoby to przepływ założeń kulturowych z ziem polskich w kierunku północno – zachodnim oraz wschodnim. Co to oznacza w świetle niepełnych danych archeogenetycznych z tego okresu z Francji? To bardzo istotny moment, a wnioski są zaskakujące.
PolubieniePolubienie