Około 23 tysięcy lat temu – między Jeziorem Aralskima a Hindukuszem – wśród społeczności będącej nosicielem haplogrupy R wyłoniła się kolejna, określana jako R1. Z niej – ok. 21 tysięcy lat temu – wykształciła się haplogrupa R1a i następnie kolejne jej mutacje.

Amerykański genetyk Peter A. Underhill z Uniwersytetu Stanforda, na podstawie badań najbardziej pierwotnych mutacji haplogrupy R1a, zasadniczo twierdzi, że do wykształcenia tego genetycznego rodu doszło na Bliskim Wschodzie (Iran lub wschodnia Turcja) około 25100 lat temu, z tym że możliwy przedział jego powstania określa na 21300 do 29000 lat temu. Założenia te oparte są na chronologii kolejno następujących mutacji zachodzących w chromosomach ludzkich. Nie zawsze stwierdzenia z zakresu genetyki genealogicznej odzwierciedlają znalezione do tej pory kopalne dowody pochodzące ze szczątków ludzkich. Do tego dysonansu między założeniami genetyki populacyjnej a dowodami prezentowanymi przez archeogenetykę będziemy jeszcze wielokrotnie powracać.

Z całą pewnością wiemy jednak, że ludność o wyżej wymienionej cesze genetycznej rozprzestrzeniła się na szerokim obszarze sięgającym na wschodzie po tereny Azji Środkowej i na zachodzie po tereny Centralnej Europy. Obecnie stanowi ona nie jedyną, ale za to najliczniejszą grupę wśród ludów słowiańskich.

Podobną – do prezentowanej przez profesora Underhilla – koncepcję migracji R1a przedstawili: rosyjski badacz, profesor Harwardu Anatole A. Klyosov oraz Włoch Giancarlo T. Tomezzoli. Wysuwana przez nich hipoteza zakłada powiązanie ludności charakteryzującej się pochodnymi haplogrupy R1a z językami indoeuropejskimi, a w szczególności ze słowiańskimi w Europie oraz aryjskimi w Azji. Uczeni uważają, że ludność ta przemieściła się z Ałtaju na Półwysep Anatolijski i następnie z tego obszaru około 10 tysięcy lat temu napłynęła na Bałkany i dalej na obszary Europy Środkowej. Stąd część tych społeczności migrowała na wschód przez Rosję, Azję Środkową i w drugim tysiącleciu p.n.e. dotarła do Indii. Koncepcja przyjęta przez Klyosova i Tomezzoli’ego przekonuje, że z języka indoeuropejskiego wśród ludów europejskich wykształciły się języki słowiańskie, zaś wśród ludów, które wyżej wymienioną trasą dotarły do Indii – język aryjski.

Powyższe poglądy korespondują z publikacjami profesora Colina Renfrew’a – wykładowcy uniwersytetu w Cambridge – który postawił tezę, że język pra-proto-indoeuropejski, używany w Anatolii ok. 6500 r.p.n.e. uległ rozpadowi na język anatolijski i pierwotny praindoeuropejski używany na Bałkanach, w dolinach Dunaju, Bugu i Dniestru.

Zbliżenie się do określenia topogenezy ludów, które znacząco wpłynęło na etnogenezę Słowian, jest bardzo istotne i niestety nie takie proste. Założenie drogi społeczności z kolejnymi mutacjami haplogrupy R1a poprzez Półwysep Anatolijski do Europy Środkowej i rejonów bałkańskich jest w świetle obecnych danych mało prawdopodobne.

Okazuje się bowiem, że na obszarze Anatolii nie stwierdzono przekonujących dowodów świadczących o pobycie najstarszych przedstawicieli rodu genetycznego R1a z okresu poprzedzającego jego pojawienie się w Europie Środkowej i naddunajskiej. Co więcej, zdecydowana większość (99%) ludności z haplogrupą R1a pochodzi od gałęzi R1a-M417, zaś najstarszą – jak dotychczas europejską kopalną próbkę pochodną mutacji R1a – odkryto w 2017 r. w miejscowości Wasilewka nad Dnieprem. Pochodzi ona z 8825–8561 r. p.n.e.

Ważnym argumentem przekonującym o napływie do Europy pierwszych społeczności z haplogrupą R1a trasą na północ od Morza Czarnego jest możliwość wykorzystania dogodnej drogi wschód–zachód w postaci obszaru Wielkiego Stepu.

Należy również podkreślić, że ludność charakteryzująca się kolejnymi mutacjami haplogrupy R1a pochodnymi od podklasy M17 rozprzestrzeniała się w dalszym toku dziejów z obszaru Europy między Odrowiślem a Bałkanami w kierunku wschodnim. Od niej pochodzi, między innymi, ludność posiadająca haplogrupę R1a-Z93, utożsamianą ze wspomnianymi Ariami, która w drugim tysiącleciu p.n.e. podbiła Półwysep Indyjski.

Powyższe stwierdzenia nie uprawniają do założenia, że ludność charakteryzująca się kolejnymi mutacjami haplogrupy R1a przybyła do Europy Centralnej i naddunajskiej przez Anatolię. Droga ta, najprawdopodobniej wiodła przez tereny Wielkiego Stepu i jego obrzeża na północ od Morza Czarnego w stronę obszaru Odrowiśla–Bałkanów.

Ludność charakteryzująca się kolejnymi mutacjami tej haplogrupy stanowi obecnie najliczniejszą grupę wśród europejskich ludów określanych jako Słowianie, a także odnosi się do znaczącej liczby ludów noszących starożytne miano Ariów.

Mówimy tutaj o społeczności, z której wyrosły ludy słowiańskie oraz te, które określa się jako indo-irańskie.

Jak podają Joseph Skulj, Jagdish C. Sharda, Snejina Sonina, Ratnakar Narale w swoim opracowaniu zaprezentowanym podczas Szóstej Międzynarodowej Konferencji Naukowej w słoweńskiej Lublanie „[… ] pra-przodkowie Słowian i Indo-Aryjczyków wywodzą się ze wspólnoty z czasów przed-pasterskich, charakteryzującej się polowaniem i zbieractwem, czyli z czasów jeszcze przed udomowieniem owiec i bydła… Wydaje się, że podział tej wspólnoty nastąpił podczas etapu koczowniczego etapu, jeszcze przed przyjęciem rolnictwa. Słowianie byli później – w czasach historycznych – znani pod różnymi nazwami, takimi jak Sklawinowie, Wenetowie, Windisch, Wandalowie, Sarmaci. Poza tym, np. Macedończycy i Weneci należeli do rodów, które określano niegdyś wspólnym terminem jako Trakowie. Ponadto uważa się, że kultury Scytów i Sarmatów były słowiańskie”.

Zanim do tego doszło, ludy te rozpoczęły długotrwały proces przemieszczania się z obszarów azjatyckich w kierunku Europy. Wędrówka określona była warunkami bytowymi, podążaniem za zwierzyną łowną, ale prawdopodobnie mogła być również zintensyfikowana przez kształtujące się od co najmniej 10 tysięcy lat temu zaczątki hodowli i wypasu zwierząt (patrz rozdział dotyczący roli Wielkiego Stepu).

Genetycy, analizujący zjawiska dziedziczności w odniesieniu do populacji, przekonują, że w trakcie przemieszczania, na obszarze stepów euroazjatyckich (ewentualnie w Europie południowo-wschodniej, północnym Kaukazie lub Azji Środkowej), ok. 15 tysięcy lat temu wyodrębniła się mutacja R1a1.

Szczególnie interesujące są dane archeogenetyczne uzyskane ze szczątków ludzkich, które wskazują na bardzo wczesne umiejscowienie ludności charakteryzującej się mutacjami haplogrupy R1a1 wśród najstarszych społeczności związanych z rolnictwem. Przekonują o tym znaleziska na stanowisku neolitycznym w irańskiej osadzie Ganj Dareh. Znajdująca się w irańskim Kurdystanie osada jest jednym z najstarszych w dziejach osiedli rolników, związanych z kulturami obszaru wokół gór Zagros. Jej początki datowane są na połowę 9 tysiąclecia p.n.e. Znalezione tutaj szczątki kostne starożytnych ludzi zostały datowane na 8000–7700 r.p.n.e. Wydobyto z nich 5 próbek Y-DNA. Wśród nich trzy wykazały haplogrupy pochodne od R1a (R1a1a1b1a1b, R1a1a1b1a3a, R1a1a1b2a2a). Jedna z próbek wykazała R1b1a2.  Według innych źródeł były także  R2a, Y3399 i pre-R2-M479.

Ludy te, wędrując na zachód, napotkały wcześniej przybyłych do Europy naddunajskiej przedstawicieli innych społeczności. W związku z wzajemnym oddziaływaniem na styku tych kontaktów powstały pierwsze kultury, w których tworzeniu udział wzięli również przedstawiciele rodu genetycznego dominującego współcześnie wśród Słowian.

Takie ujęcie dziejów przedstawia paleolingwistyk, profesor Mario Alinei, który stosując metodę autodatowania lingwistycznego w oparciu o studia porównawcze języków pokrewnych, przekonuje o zapożyczeniach z języków słowiańskich w ościennych językach oraz przypuszcza, że słowiański charakter miały już naddunajskie kultury: starčevska i późniejsze – Vinča oraz Baden. Mowa tu jest o czasach poprzedzających o 4 tysiące lat pojawienie się w Europie grup protoceltyckich i protoiliryskich. Według prof. Alinei: „Całkowicie absurdalną tezę o tak zwanym późnym przybyciu Słowian do Europy należy zastąpić scenariuszem słowiańskiej ciągłości z paleolitu, a wzrost demograficzny i geograficzną ekspansję Słowian można wytłumaczyć znacznie bardziej realistycznie, przez niezwykły sukces w postaci ciągłości i stabilności neolitycznych kultur Europy Południowo-Wschodniej”.

Mając na względzie wcześniej przedstawione ustalenia, zauważyć należy, że wyżej wymienione kultury kształtowały się na obszarach pierwotnie zamieszkałych przez ludność określaną jako „staroeuropejska”. Sądzić zatem należy, że tworzone podstawy kulturowe i kształtujące się zawiązki Słowiańszczyzny były związane z ludami charakteryzującymi się pochodnymi haplogrup R1a oraz staroeuropejskich C1a, I2 a także I1 oraz przybyłych z Anatolii ludzi będących nosicielami haplogrupy G2, także innych – mniejszościowych. Stwierdzenie to koresponduje z danymi obrazującymi współczesne rozmieszczenie ludności według poszczególnych genotypów oraz z przedstawionymi w niniejszym opracowaniu ustaleniami odnoszącymi się do pochodzenia ludów i kierunków ich migracji.

Twierdzenia i ustalenia w zakresie paleolingwistyki – wspartej odkryciami archeologicznymi oraz z zakresu sekwencjonowania DNA współczesnych populacji – pozwalają na uchwycenie wyraźnych zaczątków formułowania społeczności protosłowiańskiej i na wskazanie miejsc, gdzie ten proces został zainicjowany.

Uwagi te potwierdzają wyniki badań genetyki genealogicznej, dowodzących, że tereny od Dunaju do Kujaw są miejscem zaistnienia mutacji, które dały początek wielkiemu rodowi, będącemu nosicielem haplogrupy R1a-Z282 i kolejnych jej mutacji. Później część tych ludów skierowała się na wschód. Dowodzą tego chociażby odkrycia w rosyjskiej miejscowości Potapowka w obwodzie Samara, w której uzyskano najstarszą jak do tej pory kopalną haplogrupę R1a-Z93, charakteryzującą ludy indo-aryjskie. W II tysiącleciu p.n.e. – społeczności z tymi cechami pojawiły się na terenie Indii i Iranu pod nazwą „Ariowie” . O bliskim pokrewieństwie ludów słowiańskich z Ariami świadczy nie tylko genetyka, ale również podobieństwo lingwistyczne aryjskiego sanskrytu i języków słowiańskich. O tym dalej.

Opracowanie to wkracza tym samym w czasy, kiedy zaczęły kształtować się podstawy kulturowe, których wynikiem – w czasie długotrwałego procesu – był słowiański etnos.

Badanie tego procesu ma jednak swoje ograniczenia. Istotnym czynnikiem, który utrudnia określenie pochodzenia prehistorycznych ludów tworzących poszczególne kultury na obszarze Europy jest obyczaj palenia zwłok, określany jako ciałopalenie. Wiemy, że ten obrządek pogrzebowy przez całe tysiąclecia charakteryzował Słowiańszczyznę. Z tego powodu wiele danych z zakresu archeogenetyki jest niedostępnych, ponieważ ze spopielonych szczątków nie można uzyskać danych dotyczących DNA. Paradoksalnie jednak, ślady świadczące o obyczaju kremacji zwłok dostarczają informacji o miejscu zamieszkiwanym przez ludy, które kultywowały tego rodzaju pochówki.

Obecna wiedza wskazuje na umiejscowienie pierwszych pochówków ciałopalnych na terenach Danii i Polski (7030–6940 r. p.n.e.), następnie w obrębie kultur starčevskich na Bałkanach (od 6200 r.p.n.e.), później w północnomezopotamskiej kulturze Halaf (od 6100 r.p.n.e.) i Grecji (VI/V tys. p.n.e.).  Datowanie to jest zgodne z tezą prof. P. Underhilla o wczesnym pojawieniu się przedstawicieli rodu R1a na obszarze Odrowiśla. Co więcej, przedstawiona chronologia wskazuje na rozprzestrzenianie tego obyczaju z ziem nadbałtyckich daleko na wschód aż po Mezopotamię i do Europy bałkańskiej. Jednocześnie wiadomo, że obyczaj ten nie był dominujący wśród niejednorodnej ludności kultury ceramiki sznurowej (3200–2200 r.p.n.e.), charakteryzującej się głównie pochodnymi haplogrupy R1a (R1a-M458, R1a-Z280), ale także R1b, G2a, I, I2, I1, N1c1. Dlaczego kremacja nie była powszechną praktyką w najstarszych kulturach neolitycznych Bałkanów oraz później w obrębie kultury ceramiki sznurowej? W obu przypadkach ciałopalenie wiązałoby się z nieliczną społecznością oraz rozwijanym przez nią kultem solarnym. Taki rodzaj pochówku wyznacza obrzędowe przekonanie o konieczności oddania ciała boskiemu Słońcu po to, aby dusza mogła odejść w zaświaty oczyszczona przez ogień. Z czasem kremacja była przyjmowana przez szersze kręgi, by w okresie kultur popielnicowych (od 1300 r.p.n.e.) stać się formą dominującą obrządku pogrzebowego wśród ludów, z których następnie wyrosła Słowiańszczyzna.

Genetyczne pochodzenie współczesnych mieszkańców Europy



Rozkład haplogrupy R1a w populacji współczesnych mieszkańców Europy

Autor Histslov

                                                                                   CDN …

Abstract

INDOEUROPEAN R1a

by Histslov

About 23,000 years ago – between Lake Aral and the Hindu Kush – another community, named R1, emerged from the haplogroup community. From it – about 21 thousand years ago – the R1a haplogroup developed and then its subsequent mutations.

The American geneticist Peter A. Underhill of Stanford University, based on studies of the most primary R1a haplogroup mutations, essentially claims that this genetic line occurred in the Middle East (Iran or Eastern Turkey) about 25100 years ago, except that the possible interval of its emergence it is set at 21,300 to 29,000 years ago. These assumptions are based on the chronology of the following mutations occurring in human chromosomes. Not always in the field of genealogical genetics reflect the fossil evidence found so far from human remains. For this dissonance between the assumptions of population genetics and the evidence presented by archeogenetics, we will return many times.

Certainly, we know, however, that the population with the aforementioned genetic feature has spread in a wide area reaching in the east to Central Asia and in the west to Central Europe. Currently, it is not the only, but the most numerous group among Slavic peoples.

Similar – to the concept of R1a’s migration presented by Professor Underhill: Russian researcher professor from Harvard University Anatole A. Klyosov and Italian Giancarlo T. Tomezzoli. The hypothesis proposed by them implies linking the population characterized by R1a haplogroup derivatives with Indo-European languages, in particular Slavic in Europe and Aryan in Asia. Scholars believe that this population migrated from the Altai to the Anatolian Peninsula and then from this area about 10,000 years ago it flowed to the Balkans and further to Central Europe. Hence, some of these communities migrated east through Russia, Central Asia and in the second millennium BC. she came to India. The concept adopted by Klyosov and Tomezzoli convinces that from the Indo-European language, Slavic languages ​​developed among the European peoples, while among the peoples who had traveled to India via the aforementioned route – the Aryan language.

The above views correspond with the publications of Professor Colin Renfrew – lecturer at the University of Cambridge – who put forward the thesis that the Proto-Indo-European language used in Anatolia around 6,500 BC. It disintegrated into Anatolian and primitive Proto-Indo-European language used in the Balkans, in the valleys of the Danube, Bug and Dniester…

Literatura

Maciamo Hay, Haplogroup R1a w: Eupedia, October 2017., Mark Lipson et al., Parallel ancient genomic transects reveal complex population history of early European farmers; bioRxiv 06.03.2017 https://www.biorxiv.org/content/early/2017/03/06/114488], Iosif Lazaridis, Dani Nadel, Gary Rollefson, The genetic structure of the world’s first farmers, boiRxiv https://www.biorxiv.org/content/early/2016/06/1,
Peter A. Underhill et al.; The phylogenetic and geographic structure of Y-chomosome haplogrupe R1a, “European Journal of Human Genetics”, 26.03.2014. ,
Bogusław Andrzej Dębek,Słowiańskie dzieje, Wydawnictwo Bellona 2018, s. 72–107, Rozkład występowania R1a wśród współczesnej ludności Europy, Eupedia, 2018,
Anatole A. Klyosov, Giancarlo T. Tomezzoli; DNA Genealogy and Linguistics, “Ancient Europe” 2015,
Colin Renfrew, Archeologia i język. Łamigłówka pochodzenia Indoeuropejczyków, Warszawa, Poznań, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001,
Bogusław Andrzej Dębek,Słowiańskie dzieje, Wydawnictwo Bellona 2018, s. 72–107, Rozkład występowania R1a wśród współczesnej ludności Europy, Eupedia, 2018,
Joseph Skulj, Jagdish C. Sharda, Snejina Sonina,Ratnakar w opracowaniu „Indo—aryan and Slavic linguistic and genetic affinities predate the origin of cereal farming”, The Hindu Institute of Science, Toronto, Kanada, paper read at: The Sixth International Topical Conference old Europeans in Ljubljana Slovenia June 6thand 7th 2008,
Anatole A. Klyosov, Giancarlo T. Tomezzoli,DNA Genealogy and Linguistics, “Ancient Europe” 2015, Iain Mathieson et al.,Eight thousand years of natural selection in Europe,“bioRxiv” 14.03.2015, Peter A. Underhill et al.,The phylogenetic and geographic structure of Y-chomosome haplogrupe R1a, “European Journal of Human Genetics”, 26.03.2014, Near East, “Genetiker”, June 22, 2016 https://genetiker.wordpress.com/2016/06/22/y-snp-calls-from-the-ancient-near-east/,
Rozkład występowania R1a wśród współczesnej ludności Europy http://www.eupedia.com/europe/european_y-dna_haplogroups.shtml.,
Mario Alinei & Francesco Benozzo, An Introduction in progress, The paleolithic continuity paradigm
for the origins of indo-european languages, December 2016 http://www.continuitas.org/intro.html.,
Włodzimierz Szafrański, Pradzieje religii w Polsce, Iskry, Warszawa, 1979, s. 127,
Karolina Bugajska, Obrządek pogrzebowy łowców-zbieraczy epoki kamienia w południowej Skandynawii i na Niżu Środkowoeuropejskim, „Przegląd Archeologiczny” Vol. 62, 2014, s. 5–69, Agnieszka Gil-Droz, The Origins of Cremation in Europe, „Analecta Archaeologica Ressoviensia”,Rzeszów 2010 (2011),https://pl.scribd.com/document/271814462/Gil-Drozd-Pocz%C4%85tki-Cia%C5%82opalenia-Na-Obszarze-Europy, Mark Lipson et al., Parallel ancient genomic transects reveal complex population history of early European farmers; bioRxiv 06.03.2017. https://www.biorxiv.org/content/early/2017/03/06/114488],

Mapka ilustracyjna powyżej: Uproszczony schemat powstawania mutacji haplogrupy R1a1 od ok. 26 do 2 tysięcy p.n.e. według danych genetyki genealogicznej (rys.autor) wg Rozkład występowania R1a wśród współczesnej ludności Europy, http://www.eupedia.com/europe/european_y-dna_haplogroups.shtml,
https://www.eupedia.com/europe/Haplogroup_R1a_Y-DNA.shtml

https://www.eupedia.com/forum/threads/28906-New-migration-map-of-haplogroup-R1a1a

[1] Rozkład występowania R1a wśród współczesnej ludności Europy http://www.eupedia.com/europe/european_y-dna_haplogroups.shtml.

Iosif Lazaridis, Dani Nadel, Gary Rollefson, The genetic structure of the world’s first farmers, boiRxiv https://www.biorxiv.org/content/early/2016/06/1,
Iain Mathieson et al.,The Genomic History Of Southeastern Europe; bioRxiv.

https://docs.google.com/spreadsheets/d/1_Xxtc19_QTwWm58JlSuXQrDoFi_5aD_zNGoscqKgTm0/edit#gid=1183911513.